Έχοντας εμμονή με την αναβίωση των ημερών της τουρκικής αυτοκρατορικής δόξας, ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στρέφεται προς την Ανατολή για να δημιουργήσει μια παν-τουρκική/ισλαμιστική στρατηγική συμμαχία που θα αποτελείται από την Τουρκία, που είναι μέλος του ΝΑΤΟ, το Αζερμπαϊτζάν, με τους πλούσιους πόρους υδρογονανθράκων και τις αυξανόμενες στρατιωτικές του δυνατότητες, και το Πακιστάν με τα πυρηνικά του όπλα. Στη φωτό: ο Ερντογάν (δεξιά) και ο πακιστανός πρωθυπουργός Ίμραν Χαν σε συνάντηση στην Άγκυρα, στις 4 Ιανουαρίου 2019. (Φωτό Adem Altan/AFP μέσω Getty Images)

Η φιλόδοξη νεο-οθωμανική πολιτική του τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει κοστίσει στην Τουρκία πρωτοφανή διεθνή απομόνωση. Η Τουρκία κέρδισε τον τίτλο της μοναδικής χώρας στον κόσμο που της έχουν επιβληθεί κυρώσεις από όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Ρωσία και την Ευρωπαϊκή Ένωση τα τελευταία πέντε χρόνια. Οι διαπραγματεύσεις της Τουρκίας για πλήρη ένταξή της στην ΕΕ έχουν σταματήσει, και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει ξεκινήσει διαδικασίες επί παραβάσει κατά του μοναδικού μουσουλμανικού κράτους μέλους του ΝΑΤΟ. Έχοντας εμμονή με την αναβίωση των ημερών της αυτοκρατορικής δόξας των Τούρκων, ο Ερντογάν στρέφεται προς τα ανατολικά της Τουρκίας για να δημιουργήσει μια παν-τουρκική/ισλαμιστική στρατηγική συμμαχία που θα αποτελείται από την Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν και το Πακιστάν, έχοντας επίσης μερικής απασχόλησης, τακτικές συμμαχίες με το Ιράν, το Κατάρ και το Μπαγκλαντές.

Η ιδέα είναι να ενωθούν τρία μουσουλμανικά έθνη: η Τουρκία, που είναι μέλος του ΝΑΤΟ, το Αζερμπαϊτζάν, με τους πλούσιους πόρους υδρογονανθράκων και τις αυξανόμενες στρατιωτικές του δυνατότητες, και το Πακιστάν με τα πυρηνικά του όπλα.

Το σύνθημα «ένα έθνος, δύο κράτη» έχει αποκτήσει δυναμική ιδιαίτερα μετά τη στρατιωτική και υλικοτεχνική υποστήριξη της Τουρκίας στο Αζερμπαϊτζάν κατά τη διάρκεια του πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020, ο οποίος κατέληξε σε μεγάλα κέρδη των Αζέρων έναντι της Αρμενίας. Το Αζερμπαϊτζάν έχει γίνει ολοένα και πιο απαιτητικός πελάτης οπλικών συστημάτων τουρκικής κατασκευής. Η Τουρκία έχει προσκαλέσει το Αζερμπαϊτζάν και το Πακιστάν στο πρόγραμμα TF-X, ένα φιλόδοξο σχέδιο για την κατασκευή μιας νέας γενιάς εγχώριων μαχητικών αεροσκαφών.

Οι πωλήσεις όπλων της Τουρκίας στο Αζερμπαϊτζάν έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Το 2020, οι εξαγωγές τουρκικής άμυνας και αεροδιαστημικής στο Αζερμπαϊτζάν εξαπλασιάστηκαν. Παρομοίως, μεταξύ 2016 και 2019, η Τουρκία έγινε ο τέταρτος μεγαλύτερος προμηθευτής όπλων του Πακιστάν, ξεπερνώντας τις ΗΠΑ, ενώ το Πακιστάν έγινε η τρίτη μεγαλύτερη αγορά όπλων της Τουρκίας.

Το 1988, η Τουρκία και το Πακιστάν δημιούργησαν μια Στρατιωτική Συμβουλευτική Ομάδα με στόχο την ενίσχυση των στρατιωτικών και αμυντικών προμηθευτικών σχέσεων. Καθώς η συνεργασία εμβαθύνθηκε, η ομάδα επεκτάθηκε και εξελίχθηκε δημιουργώντας το Συμβούλιο Στρατηγικής Συνεργασίας Υψηλού Επιπέδου (HLSCC). Στις αρχές του 2020, ο Ερντογάν και ο πρωθυπουργός του Πακιστάν Ίμραν Χαν προήδρευσαν από κοινού στην έκτη σύνοδο του HLSCC και υπέγραψαν 13 μνημόνια συμφωνίας (MOU), πέντε από τα οποία σχετίζονται με την αμυντική βιομηχανία.

Βάσει μιας σύμβασης, η Τουρκία θα κατασκεύαζε και θα πουλούσε τέσσερις κορβέτες πολλαπλών χρήσεων στο πακιστανικό ναυτικό. Νωρίτερα, το 2018, η Turkish Aerospace Industries (TAI) υπέγραψε σύμβαση 1,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την πώληση μιας παρτίδας 30 επιθετικών ελικοπτέρων T129 στο Πακιστάν.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ερντογάν έχει επισκεφθεί το Αζερμπαϊτζάν περισσότερες από 20 φορές κατά τη διάρκεια της προεδρίας του. Τον Σεπτέμβριο του 2021, οι στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν, της Τουρκίας και του Πακιστάν πραγματοποίησαν μια κοινή στρατιωτική άσκηση διάρκειας οκτώ ημερών στο Μπακού, με την ονομασία “Three Brothers (Τρεις Αδερφοί) – 2021”. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2021, η Άγκυρα, το Μπακού και το Ισλαμαμπάντ συζήτησαν τρόπους για την ενίσχυση του εμπορίου, των επενδύσεων, των μεταφορών, των τραπεζών και του τουρισμού μετά την υπογραφή της Διακήρυξης του Ισλαμαμπάντ που στοχεύει στην εμβάθυνση της οικονομικής αλληλεπίδρασης μεταξύ των τριών μουσουλμανικών εθνών.

Για να έχει πολιτική επιρροή στο μέλλον του Αφγανιστάν, η Τουρκία συνεργάζεται στενά με τον σταθερό σύμμαχό της στον Κόλπο, το Κατάρ. Στις αρχές Δεκεμβρίου, ο Ερντογάν και ο Εμίρης του Κατάρ Σεΐχης Ταμίμ μπιν Χαμάντ Αλ Θανί υπέγραψαν 12 μνημόνια (MOU) σε διάφορους τομείς, μεταξύ άλλων τον στρατό, την υγεία, τον τουρισμό και τους τομείς της εκπαίδευσης. Ο υπουργός Εξωτερικών του Κατάρ, Σεΐχης Μοχάμεντ μπιν Αμπντουλραχμάν Αλ Θανί, εξήγησε: «Το Κατάρ θα συνεργαστεί με τη σύμμαχο Τουρκία και με αξιωματούχους των Ταλιμπάν για να διασφαλίσει ότι το διεθνές αεροδρόμιο της Καμπούλ, ο τόπος χαοτικών σκηνών μετά την κατάληψη των Ταλιμπάν, θα συνεχίσει να λειτουργεί».

Η Άγκυρα φαίνεται να ελπίζει ότι η έξοδος των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν δημιούργησε χώρο για να αποκτήσουν η Τουρκία και το Πακιστάν ηγετικό ρόλο. Μερικοί μελετητές συμφωνούν.

«Επί 20 χρόνια, είχαμε τις ΗΠΑ στην περιοχή ως εξωπεριφερειακή δύναμη, αλλά βρισκόμασταν υπό στρατιωτική κατοχή. Και τώρα που έφυγαν, υπάρχει ένα πολιτικό κενό. […] Υπάρχει γεωπολιτική δυναμική», είπε η Ραμπία Αχτάρ, η οποία ηγείται του Κέντρου για τη Στρατηγική Ασφαλείας και την Έρευνα Πολιτικής (CSSPR) στο Πανεπιστήμιο της Λαχώρης. «Το Πακιστάν βρίσκεται ακριβώς στην καρδιά αυτής της δυναμικής. Και δεν είναι μόνο το Πακιστάν, αλλά είναι και το Ιράν, είναι η Τουρκία».

Στις 23 Δεκεμβρίου, μετά από 10ετή παύση, αναχώρησε το πρώτο εμπορευματικό τρένο από το Πακιστάν προς την Τουρκία μέσω του Ιράν, με το όνομα «σιδηροδρομική υπηρεσία Ισλαμαμπάντ-Κωνσταντινούπολη». Ήταν μια σημαντική ώθηση για τις εμπορικές δυνατότητες των τριών ιδρυτών του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας. Η κίνηση ήρθε μετά από αρκετά χρόνια κατά τα οποία οι ΗΠΑ ακολούθησαν μια πολιτική «μέγιστης πίεσης» εναντίον του Ιράν για να απομονώσουν τη χώρα, διακόπτοντας όλους τους τρόπους διεθνούς εμπορίου με την Ισλαμική Δημοκρατία.

Νωρίτερα τον Δεκέμβριο, το Ιράν, το Αζερμπαϊτζάν και η Γεωργία κατέληξαν σε συμφωνία για τη δημιουργία μιας διαμετακομιστικής οδού που θα συνδέει τον Περσικό Κόλπο με τη Μαύρη Θάλασσα. Αυτή η οδός διαμετακόμισης μπορεί ενδεχομένως να συνδεθεί με τη σιδηροδρομική υπηρεσία Ισλαμαμπάντ-Κωνσταντινούπολης και να ενισχύσει περαιτέρω τη συνδεσιμότητα στην περιοχή, δεδομένου ότι το Πακιστάν και η Τουρκία είναι και οι δύο στενοί σύμμαχοι του Αζερμπαϊτζάν και έχουν ισχυρές εμπορικές σχέσεις με το Ιράν.

Όλα φαίνονται πολλά υποσχόμενα. Μόνο που δεν είναι.

Ας πάρουμε, για παράδειγμα, τη συμφωνία Τουρκίας-Πακιστάν σχετικά με τα επιθετικά ελικόπτερα T129. Αυτή η πώληση δεν έχει προχωρήσει επειδή η TAI απέτυχε να εξασφαλίσει τις άδειες εξαγωγών των ΗΠΑ για τη σύμβαση. Το T129 παράγεται με άδεια της ιταλο-βρετανικής εταιρείας AgustaWestland. Τροφοδοτείται από κινητήρες που κατασκευάζονται από την LHTEC, η οποία είναι μια κοινοπραξία μεταξύ της αμερικανικής εταιρείας Honeywell και της βρετανικής εταιρείας Rolls-Royce.

Εν ολίγοις, η στρατιωτική συμφωνία Τουρκίας-Πακιστάν έγινε θύμα μιας αμερικανο-τουρκικής διαφωνίας ανάμεσα στην Τουρκία και τις ΗΠΑ για την απόκτηση από την Τουρκία του ρωσικού πυραυλικού συστήματος εδάφους-αέρος S-400.

Μετά, υπάρχει και η Κίνα. Μετά την κατάληψη από τους Ταλιμπάν, η Κίνα ήταν η πρώτη ξένη χώρα που υποσχέθηκε έκτακτη ανθρωπιστική βοήθεια στο Αφγανιστάν. Η ασφάλεια στα δυτικά σύνορα της Κίνας και για τα έργα Belt and Road στην Κεντρική Ασία και το Πακιστάν είναι ζωτικής σημασίας για το Πεκίνο. Χρειάζεται επίσης ένα ευνοϊκό σύστημα ασφαλείας στην περιοχή για την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της. Η παραδοσιακή συμμαχία Κίνας-Πακιστάν εξελίσσεται σε μια συμμαχία Κίνας-Πακιστάν στο Αφγανιστάν όπου μπορεί να υπάρχει μόνο ένας πολύ περιορισμένος ρόλος για την Τουρκία. «Είναι πιθανό να υπάρξει βαθύτερη στρατηγική συνεργασία μεταξύ της Κίνας, του Πακιστάν, του Αφγανιστάν, της Ρωσίας και του Ιράν, για τις προσπάθειες καταπολέμησης της τρομοκρατίας και την καταστολή του παράνομου εμπορίου ναρκωτικών», δήλωσε η Mercy A. Kuo, εκτελεστική αντιπρόεδρος της Pamir Consulting.

Η Κίνα ήταν επίσης παραδοσιακά καχύποπτη για τη συγκαλυμμένη τουρκική κυβερνητική υποστήριξη προς την τουρκο-μουσουλμανική μειονότητά της, τους Ουιγούρους, τους οποίους το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα θεωρεί θεμελιώδη απειλή για την ασφάλεια. Νωρίτερα φέτος, το Συμβούλιο Συνεργασίας Τουρκόφωνων Κρατών, γνωστό και ως «Τουρκικό Συμβούλιο», άλλαξε το όνομά του σε «Οργανισμός Τουρκικών Κρατών», ενισχύοντας τις κινεζικές (και ρωσικές) υποψίες για ενδεχόμενο παν-τουρκικό αυτονομισμό. Η κίνηση υπό την ηγεσία της Τουρκίας για αναβάθμιση της συνεργασίας των τουρκόφωνων κρατών σε μια πολιτική μονάδα που θα μπορούσε να αποδυναμώσει την επιρροή του Πεκίνου και της Μόσχας στην Κεντρική Ασία θα τεθεί αναμφίβολα υπό τον στενό έλεγχο της Κίνας και της Ρωσίας.

Έπειτα, υπάρχει η ιρανική ασάφεια. Οι στρατιωτικές ασκήσεις «Three Brothers (Τρεις Αδερφοί) – 2021» τον Σεπτέμβριο προκάλεσαν αυξημένες εντάσεις μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του Ιράν, καθώς η Ισλαμική Δημοκρατία το αντιλήφθηκε ως απειλή για την ασφάλεια, ιδίως λόγω της εμπλοκής του Πακιστάν. Σε απάντηση, στις 1 Οκτωβρίου ο ιρανικός στρατός ξεκίνησε τη δική του στρατιωτική άσκηση, με την κωδική ονομασία “Fatehan Khaybar”, κοντά στα σύνορα του Ιράν με το Αζερμπαϊτζάν. Λίγο μετά από αυτές τις στρατιωτικές ασκήσεις, το Αζερμπαϊτζάν έκλεισε ένα τζαμί στο Μπακού και ένα γραφείο που διαχειριζόταν ο εκπρόσωπος του Ανώτατου Ηγέτη του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ.

Η Τεχεράνη βρίσκεται επίσης αντιμέτωπη με την απειλή εθνο-εθνικιστικών αποσχιστικών τάσεων μεταξύ του ίδιου του αζερο-τουρκικού πληθυσμού της. Η τουρκική μειονότητα στο Ιράν, η οποία είναι η μεγαλύτερη, υπολογίζεται σε 14-20 εκατομμύρια ανθρώπους σε μια χώρα 84 εκατομμυρίων ανθρώπων συνολικά.

Μια άλλη αζερο-ιρανική τριβή αφορά τα συμβόλαια ανοικοδόμησης μετά τον πιο πρόσφατο πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Η Τεχεράνη έχει απογοητευτεί από τις γενναιόδωρες αποζημιώσεις κατασκευαστικών έργων του Μπακού που δόθηκαν σε τουρκικές ή πακιστανικές εταιρείες αντί να δοθούν σε ιρανούς πλειοδότες.

Θεωρητικά, το Ιράν είναι ο «μουσουλμάνος αδελφός» της Τουρκίας. Στην πραγματικότητα, είναι ο αιρετικός αντίπαλος της Τουρκίας (Σιίτες), ο ιστορικός αντίπαλος και διασυνοριακός διεκδικητής στο Ιράκ όπου υπάρχει σιιτική πλειοψηφία, και στη Συρία όπου κυβερνούν οι Σιίτες.

Και, τέλος, το Αζερμπαϊτζάν εξακολουθεί να αποτελεί περισσότερο ρωσικό έδαφος παρά τουρκικό. Περισσότεροι είναι οι Αζέροι που μιλούν ρωσικά από εκείνους που αρέσκονται να βρυχώνται με το τουρκικό σύνθημα «ένα έθνος, δύο κράτη». Το Πακιστάν παραμένει ο ισχυρότερος σύμμαχος της Κίνας και φαίνεται ευχαριστημένο που θεωρεί τον εαυτό του κινεζικό έδαφος.

Η παν-τουρκιστική/ισλαμιστική φιλοδοξία του Ερντογάν θα ωφελήσει τόσο τα ρωσικά όσο και τα κινεζικά συμφέροντα: θα σημάνει περαιτέρω τουρκική εμπλοκή προς τα ανατολικά και περαιτέρω αποδυνάμωση των ήδη τεταμένων δεσμών της με τους δυτικούς θεσμούς, κυρίως με το ΝΑΤΟ. Η Μόσχα και το Πεκίνο θα είναι αναμφίβολα σε θέση να ελέγξουν οποιαδήποτε αντικανονική ενέργεια του καινούργιου τουρκο-μουσουλμανικού μπλοκ.

Ο Burak Bekdil, ένας από τους κορυφαίους δημοσιογράφους της Τουρκίας, απολύθηκε πρόσφατα από την πιο γνωστή εφημερίδα της χώρας μετά από 29 χρόνια, επειδή έγραψε στο Gatestone τι συμβαίνει στην Τουρκία. Είναι μέλος του Φόρουμ Μέσης Ανατολής.