του Στέλιου Πλακίτση

Ο κ. Στέλιος Πλακίτσης είναι ζωντανή ιστορία για τον Μαραθώνα. Με το πλούσιο φωτογραφικό αρχείο του, οι ιστορίες του μάς ταξιδεύουν στο παρελθόν.

Αρχές της δεκαετίας του 1960, η πατρίδα μας βρισκόταν σε ρυθμούς ανάπτυξης, αφού συμπληρώθηκε η δεκαετία του ’50 με όλες τις αναπτυξιακές εφορμήσεις. Στα τέλη της δεκαετίας αυτής έγιναν και πάλι βουλευτικές εκλογές, όπου το κόμμα Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις (ΕΡΕ) υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ανεδείχθη νικηφόρο.

Σε αυτές τις εκλογές σημειώθηκε ένα απροσδόκητο αποτέλεσμα που έφερε το αριστερό κόμμα, την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ), υπό την ηγεσία του γηραιού Θεσσαλονικιού πολιτικού, Ιωάννη Πασαλίδη, στα έδρανα της αξιωματικής αντιπολίτευσης.

Ένα αποτέλεσμα που εξέπληξε τους κύκλους της Βασιλικής Αυλής και πολιτικής ηγεσίας, αλλά και τις ξένες δυνάμεις και τους συμμάχους, διότι δεν είχε ακόμη συμπληρωθεί μια δεκαετία από τη συντριβή του «Δημοκρατικού Στρατού» και του εμφυλίου πολέμου της 29ης Αυγούστου 1949.

Βλέποντας οι ειδικοί αυτό το εκπληκτικό αποτέλεσμα, ανασκουμπώθηκαν κι έγινε συσπείρωση όλων των φιλελεύθερων δυνάμεων. Κατέληξαν, λοιπόν, στη δημιουργία μιας εύρωστης πράγματι «Ενώσεως Κέντρου», όπως την ονόμασαν, υπό τη σθεναρή ηγεσία του γηραιού Γεώργιου Παπανδρέου.

Παράλληλα, η Αριστερά που αντιμετωπίζει αμείλικτο διωγμό και που κυριολεκτικά βλέπει το νικηφόρο αποτέλεσμα του 1958 να χάνεται από τα πυρά των δύο μεγάλων αστικών αντιπάλων, ΕΡΕ και Ένωση Κέντρου, συσπειρώνεται με τη δημιουργία του «Πανδημοκρατικόν Αγροτικόν Μέτωπον Ελλάδος» (ΠΑΜΕ), που καλύπτει τον χώρο της ΕΔΑ και των εργαζομένων.

Με αυτή την πολιτική ανασυγκρότηση διεξάγονται οι εκλογές του Οκτωβρίου 1961 με τα εξής αποτελέσματα: ΕΡΕ 50% και πλέον, Ένωση Κέντρου 33% και κάτι, ΠΑΜΕ 14,65% έχοντας χάσει δέκα μονάδες από τις εκλογές του Μαΐου του 1958.

Ο Καραμανλής σχηματίζει κυβέρνηση παρά τις διαμαρτυρίες του Γεωργίου Παπανδρέου «περί βίας και νοθείας».

Όλα αυτά τα προεισαγωγικά, τα λέω για να φέρω τον αναγνώστη στο κλίμα της εποχής, με τις θλιβερές μέρες που θα έρθουν από εκεί και πέρα.

Την επόμενη χρονιά, η Ελλάδα και ο Μαραθώνας επιλέχθηκαν για τη «νέα Ολυμπιάδα του προσκοπισμού», ώστε να διοργανωθεί εκεί το 11ο Διεθνές Τζάμπορι, μια συνάντηση προσκόπων από 85 χώρες.

Όλοι οι κυβερνώντες στο «πόδι»

Βασιλική Αυλή, Κυβέρνηση, Στρατιωτική Ηγεσία, όλοι ανασκουμπώνονται να προλάβουν το στοίχημα της διοργάνωσης που είχε προγραμματιστεί να γίνει στις 25 Ιουλίου του 1963, με πανηγυρική λήξη στις 11 Αυγούστου.

Στο μεταξύ, αυτή η χρονιά είναι «σημαδιακή», γιατί συνέβησαν απρόοπτα πολιτικά γεγονότα που έπληξαν τον προγραμματισμό της διοργάνωσης. Δολοφονία Λαμπράκη, παραίτηση Καραμανλή, ανάληψη της Κυβέρνησης από τον τότε Υπουργό Εμπορίου, Παναγιώτη Πιπινέλη.

Η προετοιμασία για τη διοργάνωση του 11ου Διεθνούς Τζάμπορι αρχίζει στα μέσα του 1962, όταν εγκαθίσταται το 1ο Τάγμα Μηχανικού στον Μαραθώνα. Ως καταυλισμός επελέγη το κτίριο της «Μηχανής», όπως το έλεγαν, ιδιοκτησίας των αδελφών Κωνσταντινίδη, επί της αμαξιτής οδού που οδηγούσε στο Κάτω Σούλι.

Διοικητής είναι ο Ταγματάρχης Μηχανικού, Σπύρος Νουνακάκης, που έχει το γενικό πρόσταγμα, παράλληλα με τη μονάδα της «ΜΟΜΑ» που έχει αναλάβει να ασφαλτοστρώσει τη νέα Λεωφόρο Σχινιά, η οποία δημιουργείται τότε ένεκα αυτής της διοργάνωσης. Η Λεωφόρος ξεκινάει από τον δρόμο του Κάτω Σουλίου και φτάνει μέχρι την ανηφόρα του φυλακίου, στην είσοδο του Οικισμού Δικαστών και Εισαγγελέων. Παράλληλα, δημιουργείται δρόμος συνδέσεως από Κάτω Σούλι προς Σχινιά, η λεγόμενη Λεωφόρος Κωνσταντινουπόλεως.

Για τη δημιουργία της κατασκήνωσης του Τζάμπορι και την προσωρινή εγκατάσταση των φιλοξενούμενων, οι διοικούντες τον Συνεταιρισμό απαίτησαν υπέρογκα ποσά. Ο Κωνσταντίνος Παρασκευάς, νομικός σύμβουλος και δικηγόρος, γνώριζε άριστα το κτηματικό καθεστώς της περιοχής και ήξερε ότι ο εδαφικός χώρος που είχε παραχωρηθεί αρχικά στους πρόσφυγες, δεν αξιοποιήθηκε ποτέ για τον σκοπό για τον οποίο παραχωρήθηκε. Έτσι, με απόφαση του Νομάρχη έγινε ανάκληση της παραχώρησης και ταυτόχρονα παραχωρήθηκε εκ νέου ο χώρος στην Κοινότητα Μαραθώνα.

Η προετοιμασία της οργάνωσης του «Τζάμπορι» τρέχει με χίλια. Έχουμε πλέον μπει στη χρονιά του εορτασμού. Συναρμόδια Υπουργεία και Στρατιωτική Ηγεσία παρέχουν τα πάντα για ένα μεγάλο διεθνές στοίχημα, προκειμένου η πατρίδα μας να μην εκτεθεί διεθνώς. Ηλεκτροφωτισμός, ύδρευση, τηλεφωνία, δημιουργία ξεχωριστών και ειδικών χώρων.

Το κτίριο Δαρδαβέση επελέγη από τους οργανωτές για να γίνει το «θερινό ανάκτορο» του Αρχιπροσκόπου, διαδόχου Κωνσταντίνου, όπου εκεί θα φιλοξενηθεί και ο τότε βασιλιάς των Ελλήνων, Παύλος.

Οι υποδομές

Κάθε απόγευμα γινόταν πανηγύρι από ντόπιους επισκέπτες στην είσοδο του Σχινιά και μετά τη γέφυρα που περνούσε επάνω από το μεγάλο χαντάκι, έχει στηθεί το Ελληνικό Χωριό, ένας ειδικός χώρος κοντά στο σημερινό Κωπηλατοδρόμιο, που αντιπροσώπευε το χρώμα της ελληνικής επαρχίας με παραδοσιακά προϊόντα που κέντριζαν το ενδιαφέρον των ξένων επισκεπτών, καθώς και το περίπτερο “Greek Art” με αναμνηστικά είδη.

Η αμερικανική εταιρεία “Mobil Gas” έχει δημιουργήσει πρατήριο υγρών καυσίμων εγγύς αυτού του χώρου για τον ανεφοδιασμό των αυτοκινήτων των επισκεπτών.

Αυτή η συμβολική, ίσως και διαφημιστική παρουσία αυτού του πρατηρίου, ήταν μια πρωτοβουλία του υπαρχηγού του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων, Δημήτριου Αλεξάτου, ο οποίος ήταν και Γενικός Διευθυντής της αμερικανικής εταιρείας.

Το 8ο ΚΤΕΛ Αττικής έχει προγραμματίσει πυκνά δρομολόγια ιδίως τις απογευματινές ώρες, καθ’ όλη τη διάρκεια του εορταστικού 15νθήμερου, με αφετηρία την πλατεία Αιγύπτου στην Αθήνα και τερματισμό στον χώρο του ελληνικού χωριού. Τα δρομολόγια κρατούσαν μέχρι τα μεσάνυκτα και η επιστροφή γινόταν μέσω της Λεωφόρου Μαραθώνος, περνώντας από τα χωριά του Μαραθώνα, της Νέας Μάκρης και της Ραφήνας.

Ο ΟΤΕ με προσωπικό ενδιαφέρον του τότε Γενικού Διευθυντή, Επαμεινώνδα Τσέλου, ίδρυσε κινούμενο τηλεφωνικό κέντρο (Καμιόνι) με πολλά κοινόχρηστα τηλεφωνικά σημεία, τόσο για τις ανάγκες των κατασκηνωτών, όσο και των επισκεπτών.

Η μοναδική τότε εταιρεία εμφιαλωμένων νερών «Καραντάνη Λουτρακίου» μετέφερε καθημερινά μεγάλες ποσότητες με νταλίκες σε όλους τους χώρους του «Τζάμπορι».
Παράλληλα, τα υδροφόρα πλοία έφθαναν συνεχώς από τον Πειραιά με νερό για τις ανάγκες της καθαριότητας. Άραζαν αρόδου, πλησίον του Ακρωτηρίου «Κυνοσούρας» ή «Στόμι» κατά την ορολογία των ντόπιων Μαραθωνιτών, και με δίκτυο το μετέφεραν σε διάφορα σημεία του χώρου της κατασκήνωσης.

Ο ύμνος

Ο Νίκος Γκάτσος έγραψε στίχους και ο Μάνος Χατζιδάκις τούς μελοποίησε, δημιουργώντας τον ύμνο του 11ου Παγκοσμίου «Τζάμπορι» στην Ελλάδα και τον Μαραθώνα. Σε ειδική βραδιά και με την παρουσία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, την οποία διεύθυνε ο Μάνος Χατζιδάκις και με απαγγελία των στίχων από τον Μάνο Κατράκη αφιερώθηκε αυτή η πανηγυρική βραδιά.

Μέρος των στίχων του Νίκου Γκάτσου που ακούστηκαν:

Από την άκρη της γης ξεκινήσαμε
σαν μαγεμένα της άνοιξης πουλιά
και μιαν αυγή την φωλιά μας εκτίσαμε
στου Μαραθώνα την έρμη ακρογυαλιά.
Τζάμπορι, τζάμπορι,
θάλασσα και πεύκο, χώμα και βουνό,
τζάμπορι, τζάμπορι,
κάποτε θα φτάσουμ’ ως τον ουρανό.
Τζάμπορι, τζάμπορι,
μεσ’ στο πανηγύρι που η ζωή κυλά,
τζάμπορι, τζάμπορι,
πάντα θ’ ανεβαίνουμε όλο πιο ψηλά…

Σε αυτή την εορταστική εναρκτήρια βραδιά παρευρέθη ο Βασιλιάς των Ελλήνων Παύλος, ο Αρχιπρόσκοπος, διάδοχος του Ελληνικού Θρόνου, Κωνσταντίνος, η Πολιτική Ηγεσία και εκπρόσωποι των κομμάτων, η Ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων, σύσσωμο το Διπλωματικό Σώμα που εκπροσωπούσε τα κράτη που συμμετείχαν, ο εδώ Πρέσβης και χιλιάδες κόσμου. Κατά τη διάρκεια του δεκαπενθήμερου, μεγάφωνα μετέδιδαν τον ύμνο αυτό από το πρωί ως αργά το βράδυ.

Στην είσοδο του χωριού είχαν αναρτηθεί οι σημαίες-λάβαρα των κρατών που συμμετείχαν. Σε ειδική θέση η Γαλανόλευκη της οικοδέσποινας χώρας, της οποίας η ύψωση και υποστολή γινόταν με ξεχωριστή διαδικασία, με παράσταση Διμοιρίας Επιδείξεων, εναλλαγή των τριών σωμάτων των Ενόπλων Δυνάμεων και τη συμμετοχή της μουσικής μπάντας. Παράλληλα, από το κάθε φιλοξενούμενο κράτος παρίσταται τριμελής ομάδα προσκόπων.

Το τραγικό δυστύχημα

Εδώ θα πρέπει να σημειώσω τη θλιβερή «νότα» της οργάνωσης, με την απουσία των προσκόπων από τις Φιλιππίνες, αφού με την πτώση του αεροσκάφους που τους μετέφερε ουδείς από το πλήρωμα και τους επιβάτες σώθηκε. Ένας πρόσκοπος από τις Φιλιππίνες μόνο επιβίωσε, ο οποίος δεν πρόλαβε την πτήση, σαν εκείνον τον επιβάτη του «Τιτανικού», ο οποίος από τη χαρά του που θα μετείχε σε αυτή την ονειρική κρουαζιέρα μέθυσε και αποκοιμήθηκε χωρίς να προλάβει τον απόπλου αυτού του θρυλικού πλοίου. Η ιστορία επαναλαμβάνεται…

Για το τραγικό δυστύχημα των Φιλιππινέζων έγινε ειδική αναφορά στο θεατράκι. Η σιγή των 20.000 θεατών δεν ήταν ενός λεπτού, αλλά σιγή μισής ώρας. Αμίλητα 20.000 στόματα, ούτε ανάσες δεν άκουγες. Γονατιστοί όλοι, με τις παλάμες ενωμένες και η κεφαλή κατά γης. Το μόνο που άκουγες ήταν οι σπίθες της μεγάλης φωτιάς που έκαιγε στο πλατό του υπαίθριου αυτού θεάτρου, για την ανάπαυση των ψυχών που χάθηκαν αναπάντεχα.

Οι αδερφές Χρυσίνα

Πρέπει να αναφέρω για ιστορικούς λόγους ότι στην αντιπροσωπευτική ομάδα του Σώματος Ελλήνων Οδηγών (ΣΕΟ) συμμετείχε ως επικεφαλής η αείμνηστη συμπολίτισσά μας, Ελενίτσα Κων. Χρυσίνα, μαζί με την αδερφή της Παναγιώτα (Νότα), σύζυγο Ιωάννη Μπιράκη.

Πέρασε από τότε μισός και πλέον αιώνας. Όσοι είχαμε την τύχη να δούμε αυτό το φαντασμαγορικό θέαμα, ιδίως την τελευταία βραδιά στο «φινάλε», που λένε, θα το θυμόμαστε όσο υπάρχουμε.

Σύμφωνα με τους κανόνες, η διοργάνωση επαναλαμβάνεται κάθε τέσσερα χρόνια και το αντάμωμα πραγματοποιείται σε μία από τις 85 χώρες που συμμετέχουν.

Σύμφωνα με τους δικούς μου υπολογισμούς, θα διεξαχθεί ξανά στον Μαραθώνα το 2253… Σωτήριο έτος.

Ως τότε, καλή ανάμνηση και καλή ψυχή, διότι η Ιστορία γράφεται με κεφαλαία γράμματα!