Το 1959, με το φιλμ «Χιροσίμα Αγάπη Μου», σε σενάριο της Μαργκερίτ Ντυράς – Υποψήφιο για Όσκαρ – πραγματοποιείται το πέρασμα του Αλέν Ρενέ από το ντοκιμαντέρ στη μυθοπλασία. Η ταινία βασίζεται εξ ολοκλήρου πάνω στην ανάκληση της μνήμης, ακολουθώντας τα δαιδαλώδη μονοπάτια της και σε αυτό ακριβώς οφείλεται η μορφική της ανακολουθία και οι αφηγηματικές της παρεκκλίσεις. Με αφορμή τα γενέθλια του σπουδαίου Γάλλου σκηνοθέτη, θυμόμαστε το λυρικό φιλμ του.
Μια Γαλλίδα ηθοποιός (Εμανουέλ Ριβά) φτάνει στη Χιροσίμα για τα γυρίσματα ενός ντοκιμαντέρ με θέμα την ειρήνη. Περνά τη νύχτα της με έναν Γιαπωνέζο αρχιτέκτονα (Έιτζι Οκαντά) και περιστασιακό εραστή. Οι μνήμες του πυρηνικού ολέθρου που έπληξε την πόλη, συναντούν τις προσωπικές της αναμνήσεις από τον δικό της γενέθλιο τόπο, το Νεβέρ, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και του εφηβικού της έρωτα μ’ έναν Γερμανό στρατιώτη που δολοφονήθηκε μπροστά στα μάτια της.
Παρόν και παρελθόν εναλλάσσονται συνεχώς μέσα από την (αν)έφικτη ερωτική επαφή και τη δύσκολη επικοινωνία (δεν μιλούν ο ένας την γλώσσα του άλλου), καθώς και τις περιπλανήσεις τους σε διάφορες τοποθεσίες της Χιροσίμα. Όλα συμβαίνουν στη διάρκεια ενός εικοσιτετραώρου, γιατί η γυναίκα – που δεν μαθαίνουμε ποτέ το όνομά της, όπως ούτε και του Ιάπωνα εραστή της – θα πρέπει να επιστρέψει στη Γαλλία. Θα γυρίσει όμως;
Με κλειδί τη λέξη «θυμάμαι», η οποία ανοίγει τις πύλες της μνήμης και του παρελθόντος χρόνου, η ταινία επαναφέρεται στο παρόν, μέσα από τη εφήμερη ερωτική συνάντηση της Γαλλίδας με τον Ιάπωνα. Ανασύρονται με τον τρόπο αυτό, επώδυνες αναμνήσεις από την εποχή του πολέμου: από τη δική της τραυματική εμπειρία στο Νεβέρ και από το πυρηνικό ολοκαύτωμα της Χιροσίμα, με τη χρήση επικαίρων της εποχής.
Η αφήγηση εξελίσσεται με λυρισμό μεγάλης έντασης και δραματική δύναμη, η οποία μετακινείται διαρκώς από το ατομικό στο συλλογικό δράμα, σε μια συγκλονιστική οπτικο-ακουστική σύνθεση.
Ο έρωτας απελευθερώνει βαθιά κρυμμένες εικόνες και συναισθήματα, φέρνοντας κοντά τους δύο εραστές και ταυτόχρονα αναδεικνύοντας την υπαρξιακή και πολιτισμική απόσταση που τους χωρίζει.
Η ρευστότητα του χρόνου και η υποκειμενικότητα της μνήμης, αποτελούν τον δραματικό άξονα αυτής της αριστουργηματικής ταινίας, καθιστώντας τη θέασή της, μία ανεπανάληπτη κινηματογραφική εμπειρία, μαγνητίζοντας τον θεατή όσες φορές κι αν την παρακολουθήσει.
Για την ιστορία αξίζει να αναφέρουμε ότι το φιλμ κέρδισε το Βραβείο της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου Fipresci, στο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ των Καννών το 1959, ενώ το αυτοβιογραφικό σενάριο της Μαργκερίτ Ντυράς, ήταν Υποψήφιο για Όσκαρ. Τιμήθηκε επίσης με το Βραβείο BAFTA το 1961, Καλύτερης Ταινίας και Καλύτερης Ηθοποιού, για την υπέροχη ερμηνεία της Εμανουέλ Ριβά.
Η ταινία «Χιροσίμα Αγάπη Μου» προέκυψε μετά από πρόταση που έγινε στον Ρενέ να ετοιμάσει ένα ντοκιμαντέρ σχετικά με τη Χιροσίμα και την πυρηνική βόμβα, αντίστοιχο του «Nuit et Brouillard», το οποίο είχε μόλις παρουσιάσει το 1955, σχετικά με τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και το Ολοκαύτωμα. Αν και διστακτικός στην αρχή, ο Ρενέ παρακολούθησε, στο πλαίσιο της έρευνάς του, διάφορα ντοκιμαντέρ που είχαν πραγματοποιηθεί μέχρι τότε για τη Χιροσίμα και κατέληξε ότι η μόνη πιθανή νέα προσέγγιση θα ήταν να εξερευνήσει την καθολικότητα του θέματος.
Για αυτό το εγχείρημα θα χρειαζόταν να κάνει γυρίσματα σε όλον τον κόσμο, μια προοπτική που οι συμπαραγωγοί του δεν θα ήθελαν καν να σκεφτούν. Ωστόσο, μετά από αρκετούς μήνες προκύπτει η ιδέα το σχέδιο για το ντοκιμαντέρ με τις καταστροφές της Χιροσίμα να λάβει τη μορφή μιας ταινίας μυθοπλασίας μεγάλου μήκους.
Σύμφωνα με τη σεναριογράφο της ταινίας, Μαργκερίτ Ντυράς, ο Ρενέ προσέγγισε την ταινία σαν μυθιστοριογράφος:
«Πριν το γύρισμα ήθελε να γνωρίζει τα πάντα, τόσο την ιστορία που θα έλεγε, όσο και εκείνη που δεν θα έλεγε, την ιστορία δηλαδή των χαρακτήρων. Τον ενδιέφερε να μάθει τα πάντα για αυτούς: τα χρόνια της νιότης τους, τις ζωές τους πριν και μέχρι ενός σημείου, το μέλλον τους μετά την ταινία. Έτσι έγραψα βιογραφίες για κάθε χαρακτήρα. Και από αυτές τις βιογραφίες, ο Ρενέ τους προσέγγισε με την κάμερα σαν να μετέφραζε σε εικόνες τη συνέχιση μιας ταινίας που υπήρχε ήδη σχετικά με τις προηγούμενες ζωές τους».
Στις 6 Αυγούστου του 1945, ο χρόνος σταμάτησε στη Χιροσίμα.
Η πυρηνική βόμβα ουρανίου «Λιτλ Μπόι» («Αγοράκι») ρίχθηκε στη Χιροσίμα από το πλήρωμα του αμερικανικού βομβαρδιστικού αεροπλάνου Ενόλα Γκέι, σκοτώνοντας άμεσα περί τους 70.000 ανθρώπους.
Κατά τους επόμενους μήνες, περί τους 60.000 ακόμα ανθρώπους απεβίωσαν από τραύματα ή έκθεση σε ραδιενέργεια. Φέτος συμπληρώνονται 79 χρόνια με τις Ηνωμένες Πολιτείες να έχουν διαπράξει ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα πολέμου στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Ο Αλέν Ρενέ γεννήθηκε στις 3 Ιουνίου του 1922, στη Βαν (Vannes) της Γαλλίας. Αν και δεν ήταν ποτέ «επίσημο» μέλος του Νέου Κύματος, ξεκίνησε τη καριέρα του στα τέλη της δεκαετίας του ’50. Αντίθετα από τους υπόλοιπους σκηνοθέτες της παρέας των «Cahiers du Cinema», που ασχολήθηκαν με την κάθαρση των κινηματογραφικών ειδών, ο Ρενέ σημάδεψε με τον φακό του το τραυματικό της μνήμης του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και τις καταστροφικές επιπτώσεις αυτού, στο ασυνείδητο του ανθρώπου με το κλασσικό πλέον αριστούργημα, «Χιροσίμα Αγάπη μου».
«Είμαι συνεχώς στο κατόπι της αναζήτησης μιας ειδικής μη αφηγηματικής γλώσσας, που θα εμπεριέχει μουσικότητα.» – Αλέν Ρενέ
