Γράφει ο Κωνσταντίνος Βαθιώτης

Στις 17 Μαΐου 2002 κυκλοφόρησε είδηση με τίτλο Αυτοκτονία 14χρονου: Άγριο bullying λίγες ώρες πριν πεθάνει1.

Ο συντάκτης του άρθρου έγραψε τα εξής:

«Σοκαριστικές μαρτυρίες έρχονται στο φως της δημοσιότητας για την αυτοκτονία του 14χρονου αγοριού στα Κάτω Πατήσια που αποκαλύπτουν ότι το παιδί φέρεται να δεχόταν άγριο bullying. Τα νέα στοιχεία έρχονται στο φως την ώρα που όπως έγραψε το dikastiko.gr, η Εισαγγελία διέταξε κατεπείγουσα έρευνα για τον θάνατό του».

Ως εκ τούτου, η υπόθεση αυτή ομοιάζει με την αυτοκτονία του Βαγγέλη Γιακουμάκη, φοιτητή στη Γαλακτοκομική Σχολή Ιωαννίνων (είχε βρεθεί νεκρός στις 15.3.2015).

Στις 21.3.2015 ο γράφων είχε αποστείλει στην εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» ένα άρθρο με τίτλο «Η πολλαπλή ποινικοδικαιική ανάγνωση της αυτοκτονίας (;) Γιακουμάκη», μέσω του οποίου προσπαθούσε να φωτίσει εξ επόψεως Ποινικού Δικαίου τις κρίσιμες πτυχές του περιστατικού που είχε συγκλονίσει το πανελλήνιον.

Ωστόσο, η εν λόγω εφημερίδα είχε κρίνει το κείμενο μη δημοσιεύσιμο. Σημειωτέον ότι Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ουδέποτε δέχθηκε μέχρι σήμερα να δημοσιεύσει οποιοδήποτε κείμενο του γράφοντος σχετικό με ποινικό ή άλλης φύσεως ζήτημα.

Με αφορμή το νέο περιστατικό αυτοκτονίας που είδε το φως της δημοσιότητας επτά χρόνια μετά τον θάνατο του Β. Γιακουμάκη, παρατίθεται εδώ το αδημοσίευτο σχόλιο υπό την μορφή ακριβώς που είχε αποσταλεί στην εφημερίδα (προς διευκόλυνση του μη νομικού αναγνώστη έχουν προστεθεί μόνο οι παραπομπές στις αναφερόμενες διατάξεις του Ποινικού Κώδικα):

Η πολλαπλή ποινικοδικαιική ανάγνωση της αυτοκτονίας (;) Γιακουμάκη

Του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΒΑΘΙΩΤΗ (*)

Υποστηρίχθηκε από κάποιους ότι, αν o θάνατος του Βαγγέλη Γιακουμάκη οφείλεται σε αυτοκτονία, δεν μπορούν να αναζητηθούν ποινικές ευθύνες τρίτων προσώπων, διότι δεν συντρέχει ούτε κατάπειση σε αυτοκτονία ούτε παροχή βοήθειας κατά την τέλεσή της, όπως απαιτείται σύμφωνα με το άρθρο 301 ΠΚ2. Η άποψη αυτή, όμως, παραβλέπει τη δυνατότητα άλλων δυνατών αναγνώσεων του συγκεκριμένου περιστατικού. Ειδικότερα:

Απαραίτητη προϋπόθεση για τη στοιχειοθέτηση της συμμετοχής σε αυτοκτονία είναι να έχει λάβει το θύμα συνειδητά και ελεύθερα την απόφαση να τερματίσει τη ζωή του. Αν, όμως, η απόφασή του αυτή είναι προϊόν ελαττωματικής βούλησης, π.χ. επειδή στηρίχθηκε σε πλάνη ως προς τη βλαπτικότητα της πράξης του ή σε ψυχική πίεση λόγω απειλών ή σωματικής βίας, τότε δι’ ενεργείας συμμετοχή τρίτου σε αυτοκτονία δεν είναι νοητή.

Αντ’ αυτής, τίθεται ζήτημα ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως εκ μέρους εκείνου που ύπουλα δημιούργησε την πλάνη ή, αντιστοίχως, την ψυχική πίεση εις βάρος του θύματος. Αποκαλείται δε αυτός ο υποκρυπτόμενος δράστης έμμεσος αυτουργός ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως, διότι δεν τέλεσε το έγκλημα άμεσα, με τα ίδια του τα χέρια, αλλά έμμεσα, χρησιμοποιώντας ως υποχείριο-όργανό του το θύμα, το οποίο εξώθησε στην αυτοκτονία, έχοντας αποκτήσει έναντι αυτού γνωστική ή βουλητική κυριαρχία.

Ως εκ τούτου, η εν λόγω αυτοκτονία θα χρεωθεί στον υποκρυπτόμενο ως εκ προθέσεως ανθρωποκτονία κατ’ άρθρο 299 παρ. 1 ΠΚ3. Τέτοιος έμμεσος αυτουργός ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως δυνάμει βουλητικής κυριαρχίας είναι, κατά το κλασικό παράδειγμα, και όποιος βασανίζει συστηματικώς έναν κρατούμενο, ο οποίος, προκειμένου να αποφύγει τον εκ νέου βασανισμό του, αυτοκτονεί στο κελί του κόβοντας τις φλέβες του.

Αντίστοιχα ενδέχεται να ισχύουν και στην περίπτωση του Βαγγέλη Γιακουμάκη, εφόσον αποδειχθεί ότι αυτός αυτοκτόνησε για να αποφύγει την επανάληψη της κακομεταχείρισής του και υπό την αίρεση ότι πληρούνται οι λοιπές αντικειμενικές και υποκειμενικές προϋποθέσεις του εγκλήματος (μεταξύ άλλων, θα πρέπει να αποδειχθεί ο τουλάχιστον ενδεχόμενος δόλος των δραστών ως προς την επέλευση του θανάτου του θύματος4).

Επικουρικώς, πάντως, θα μπορούσε να εξετασθεί μήπως η δράση των εμπλεκόμενων προσώπων δύναται να αξιολογηθεί ως ανθρωποκτονία εκ προθέσεως τελεσθείσα διά παραλείψεως ή, κατ’ άλλην άποψη, ως διά παραλείψεως συμμετοχή σε αυτοκτονία.

Η κατά το άρθρο 15 ΠΚ5 απαιτούμενη ιδιαίτερη νομική υποχρέωση αποτροπής της θανατηφόρου ενέργειας του θύματος είναι δυνατόν να απορρέει από την εις βάρος του προγενέστερη άδικη συμπεριφορά των δραστών (“bullying” υπό την μορφή παράνομης βίας ή/και σωματικών βλαβών – θα πρέπει, βεβαίως, να αποδειχθεί ότι ο θάνατος του θύματος όχι μόνο είχε προβλεφθεί, αλλά είχε γίνει και αποδεκτός εκ μέρους των δραστών ως ενδεχόμενο αποτέλεσμα).

Ακόμη δε κι αν κριθεί ότι τίποτε από τα παραπάνω δεν είναι δυνατόν να ευδοκιμήσει στην υπό συζήτηση περίπτωση, τυγχάνει ερευνητέα η ευθύνη των εμπλεκόμενων προσώπων για το πλημμέλημα της ανθρωποκτονίας εξ αμελείας. Διότι, σύμφωνα με τα άρθρα 3026 και 287 ΠΚ, για την κατάφαση της εξ αμελείας αυτουργικής ευθύνης αρκεί η διαπίστωση ότι ο δράστης προκάλεσε αιτιωδώς τον θάνατο άλλου προσώπου, τον οποίο από έλλειψη της οφειλόμενης προσοχής είτε δεν προέβλεψε καθόλου είτε τον προέβλεψε μεν ως δυνατό, πίστεψε όμως ότι τελικώς δεν θα επέλθει.

Από τη γερμανική νομολογία αξιομνημόνευτη είναι η υπόθεση Hildegard Höfeld: Η δεκαπεντάχρονη παθούσα, υπό την επίδραση της ψυχοσωματικής βίας που της ασκούσαν συστηματικώς οι γονείς της, πήδησε από γέφυρα στον ποταμό Μάιν της Φρανκφούρτης, τελικώς όμως γλύτωσε τον θάνατο.

Όπως χαρακτηριστικά είχε καταθέσει στη δίκη που διεξήχθη σε βάρος των γονέων της για απόπειρα φόνου κατ’ έμμεση αυτουργία, η κοπέλα αυτή:

«φοβόταν τον πατέρα της περισσότερο απ’ ό,τι το κρύο νερό του ποταμού στον οποίο έπεσε».

Δεν αποκλείεται, λοιπόν, και ο Βαγγέλης Γιακουμάκης να φοβόταν κάποιους συμφοιτητές του ή άλλα πρόσωπα περισσότερο απ’ ό,τι το μαχαίρι που φέρεται να χρησιμοποίησε για να αυτοκτονήσει!

(*) Ο Κωνσταντίνος Βαθιώτης είναι Επίκουρος Καθηγητής Ποινικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης