Ο δόκτωρ Φρανκενστάιν ως προάγγελος των λουκετοθεραπευτών. Τα σύγχρονα τέρατα δεν είναι μεμονωμένες απειλές – σκοτώνουν την ελευθερία σε ολόκληρο τον πλανήτη. (ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ)

Τα σύγχρονα τέρατα δεν είναι μεμονωμένες απειλές – σκοτώνουν την ελευθερία σε ολόκληρο τον πλανήτη. Δύο αιώνες μετά, η τρομακτική ιστορία της Mary Shelley για το «αχαλίνωτο όραμα» συνεχίζει να μας μιλάει και να αποτελεί μια διαρκή προειδοποίηση

Δύο χρόνια πριν από τα λοκντάουν, ο κόσμος γιόρτασε την 200ή επέτειο του κλασικού βιβλίου Frankenstein της Mary Shelley, για το οποίο κυκλοφόρησε μια υπέροχη ταινία για τη ζωή και τη σκέψη της συγγραφέως.

Ταυτόχρονα, υπήρξε ένα βιβλίο και μια έκθεση στη Βιβλιοθήκη Morgan και εντεινόμενες αντιπαραθέσεις σχετικά με το προσωπικό και πολιτικό ήθος που μια γενιά ριζοσπαστών σήμαινε για την εποχή τους και κληροδότησε στη δική μας.

Αυτό είναι ένα βιβλίο που δεν σταματάει να χαρίζει συγκινήσεις, αλλά υπάρχουν και άλλα.

Η επέτειος πριν από δύο χρόνια μοιάζει τώρα σαν ένα προμήνυμα του τι συμβαίνει όταν η επιστήμη εκτροχιάζεται. Το ήξερε από τότε: τους σοβαρούς κινδύνους της προσποιητής διανόησης (προλαβαίνοντας έτσι τον F.A. Hayek) και τις απρόβλεπτες κοινωνικές συνέπειες αυτού που ο Thomas Sowell θα αποκαλούσε αργότερα «το αχαλίνωτο όραμα».

Το τέρας που δημιουργείται στο φανταστικό εργαστήριο – οι αναγνώστες εκπλήσσονται πάντα που είναι ένας συμπαθητικός χαρακτήρας, μόνο που στερείται κάθε ηθικής συναίσθησης, όπως ίσως πολλοί που γνωρίζουμε πολύ καλά σήμερα – προδικάζει την εξέλιξη της πολιτικο-τεχνολογικής ιστορίας, όπως αυτή εξελίχθηκε από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τον 20ό. Αυτή έφτασε στο απόγειό της το 2020, όταν οι καινοτομίες στις οποίες βασιζόμαστε – τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι μεγάλες εταιρείες δεδομένων, η προσωπική παρακολούθηση, η ευρεία διαθεσιμότητα ιατρικών υπηρεσιών, ακόμη και τα εμβόλια – επέστρεψαν για να καταστρέψουν άλλα χαρακτηριστικά της ζωής που εκτιμούμε, όπως η ελευθερία, η ιδιωτική ζωή, η ιδιοκτησία, ακόμη και η πίστη.

Η μακροχρόνια γοητεία που ασκεί το έργο της Σέλεϊ σχετίζεται με την πνευματική της καταγωγή. Ήταν, άλλωστε, κόρη δύο ανθρώπων που υπήρξαν από τα ισχυρότερα μυαλά του 18ου αιώνα, του William Godwin και της Mary Wollstonecraft , στοχαστές που οδήγησαν το εγχείρημα του Διαφωτισμού σε νέα όρια ανθρώπινης απελευθέρωσης.

Η ίδια η Mary το έσκασε και τελικά παντρεύτηκε τον προβληματικό αλλά πολυμαθή Percy Shelley, βρέθηκε μπλεγμένη σε μια αμήχανη σχέση με τον Λόρδο Βύρωνα και βίωσε την τρομερή τραγωδία της απώλειας τριών παιδιών, ενώ βίωσε τόσο τη σκληρή περιφρόνηση όσο και τη μεγάλη αναγνώριση.

Η σκέψη της και η ζωή της ήταν προϊόν της σκέψης του ύστερου Διαφωτισμού, διαποτισμένη τόσο από τις καλύτερες πτυχές του (Hume) όσο και από τις χειρότερες υπερβολές του (Ρουσσώ).

Η διαχρονική συμβολή της ήταν διορθωτική, επιβεβαιώνοντας την ελευθερία της δημιουργίας ως κινητήρια δύναμη της προόδου, προειδοποιώντας παράλληλα για τα λάθος μέσα και τα λάθος κίνητρα που θα μπορούσαν να μετατρέψουν αυτή την ελευθερία σε δεσποτισμό. Πράγματι, ορισμένοι μελετητές παρατηρούν ότι η πολιτική της στάση στα τέλη της ζωής της ήταν περισσότερο κοντά στον Burke, παρά στον Godwin.

Η διαχρονική της συμβολή είναι το βιβλίο της του 1818, το οποίο δημιούργησε δύο διαχρονικά αρχέτυπα, τον τρελό επιστήμονα και το τέρας που δημιουργεί, και εξακολουθεί να αγγίζει το πολιτισμικό άγχος σχετικά με τις προθέσεις της επιστημονικής δημιουργίας, έναντι της πραγματικότητας που εντέλει δημιουργεί. Υπάρχει σοβαρός λόγος για αυτό το άγχος, όπως μας δείχνει η εποχή μας.

Έγραψε κατά τη διάρκεια μιας περιόδου -ήταν μια ένδοξη περίοδος- όταν η τάξη των διανοουμένων είχε τη δικαιολογημένη προσδοκία ότι θα επέλθουν δραματικές αλλαγές στον πολιτισμό. Η ιατρική επιστήμη βελτιωνόταν. Οι ασθένειες θα ελέγχονταν. Οι πληθυσμοί μετακινούνταν από την ύπαιθρο στην πόλη. Το ατμόπλοιο αύξανε κατά πολύ τον ρυθμό των ταξιδιών και καθιστούσε το διεθνές εμπόριο πιο αποδοτικό ως προς τους πόρους που απαιτούσε.

Ήταν περιτριγυρισμένη από τα πρώτα δείγματα των εφευρέσεων. Η όμορφη ταινία για τη ζωή της αναπλάθει το ήθος, την εμπιστοσύνη στο μέλλον της ελευθερίας, την αίσθηση ότι κάτι θαυμάσιο ερχόταν. Παρακολουθεί μαζί με τον Percy ένα είδος μαγικής παράστασης, στην οποία ένας σόουμαν κι επιστήμονας χρησιμοποιεί ηλεκτρισμό για να κάνει έναν νεκρό βάτραχο να κουνήσει τα πόδια του, γεγονός που της υποδηλώνει τη δυνατότητα να δοθεί ζωή στους νεκρούς.

Έτσι, το πρώτο της έργο εξερεύνησε την αιώνια ανθρώπινη γοητεία που ασκούσε η δυνατότητα απόκτησης της αθανασίας μέσω της επιστήμης, ελέγχοντας τον κόσμο μας με τρόπους που δεν ήταν ποτέ πριν δυνατοί.

Το θέμα εδώ δεν είναι ότι η επιστήμη είναι κακή ή εγγενώς επικίνδυνη, αλλά μάλλον ότι μπορεί να οδηγήσει σε απρόβλεπτες φρικαλεότητες, όταν η εξέλιξή της αμαυρώνεται από τις επιδιώξεις της εξουσίας.

Όπως το θέτει ο Paul Cantor στην εισαγωγή του σε μια έκδοση του Φρανκενστάιν:

«Η Mary Shelley δίνει μια κοσμική τροπή στο μύθο της δημιουργίας: στην δική της εκδοχή η δημιουργία ταυτίζεται με την πτώση.

Ο Φρανκενστάιν κάνει το έργο του Θεού, δημιουργώντας έναν άνθρωπο, αλλά έχει τα κίνητρα του διαβόλου: την υπερηφάνεια και τη θέληση για εξουσία.

Ο ίδιος είναι επαναστάτης, απορρίπτει τις θεϊκές απαγορεύσεις και, όπως ο Σατανάς, φιλοδοξεί να γίνει ο ίδιος θεός.

Όμως η πράξη της επανάστασης του Βίκτωρα είναι να δημιουργήσει έναν άνθρωπο, και αυτό που επιδιώκει από τη δημιουργία είναι η δόξα της διακυβέρνησης μιας νέας φυλής όντων.

Η Mary Shelley επιτυγχάνει έτσι μια τολμηρή συμπίεση της ιστορίας του Milton. Ο Φρανκενστάιν αναδιηγείται τον Χαμένο Παράδεισο ωσάν το ον που έπεσε από τον ουρανό και το ον που δημιούργησε τον κόσμο των ανθρώπων, να ήταν ένα και το αυτό.»

Αυτό που αποκαλύπτει ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης επιστημονικής έρευνας για τη Mary Shelley αφορά το κατά πόσο το έργο της επηρεάστηκε από τις δικές της εμπειρίες.

Παντρεύτηκε από έρωτα, αλλά βρέθηκε σε μια σχέση που χαρακτηριζόταν από προδοσία, παραμέληση, άγχος και αστάθεια. Γέννησε παιδιά αλλά διαλύθηκε συναισθηματικά από τους πρόωρους θανάτους τους. Το αμετάκλητο της ηθικής (Χοῦς εἶ καί εἰς χοῦν ἀπελεύσει…) καταλάμβανε τις σκέψεις της.

Ο κοινωνικός της κύκλος ήταν γεμάτος από ανθρώπους που αγαπούσαν την ανθρωπότητα αλλά δεν μπορούσαν να καταφέρουν ούτε μια ελάχιστη αξιοπρέπεια όσον αφορά τις προσωπικές τους σχέσεις.

Όλα αυτά τα θέματα υπεισέρχονται στη δημιουργία του σπουδαίου έργου της. Ήταν τόσο πρωτότυπο όσο μπορεί να είναι ένα μυθιστόρημα τρόμου, η ιστορία ενός νέου ανθρώπου που δημιουργήθηκε στο εργαστήριο χωρίς ηθική συναίσθηση, ο οποίος όμως είναι συμπαθής παρ’ όλο που είναι υπεύθυνος για φρικτό θάνατο και καταστροφή.

Και έτσι αναζητούμε μεταγενέστερες αναλογίες με τα τέρατα που δημιούργησαν οι διανοούμενοι αργότερα στην Ιστορία.

Η ζωή αντιγράφει την τέχνη

Ποιες ήταν οι αναλογίες με τα τέρατα που εμφανίστηκαν αργότερα; Πριν από το 2020, οι κορυφαίοι υποψήφιοι, για μένα, περιλαμβάνουν τις τρομερές εμπειρίες που εκκολάφθηκαν από κάποιες ακαδημαϊκές ελίτ που ήταν σίγουρες ότι έκαναν το σωστό.  Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο εμφανίστηκε σε έντυπη μορφή μισό αιώνα αργότερα – ένα σχέδιο για μια νέα εργαστηριακή αναδημιουργία του ανθρώπινου όντος, αποκομμένου από κάθε αγάπη για την ιδιοκτησία, την οικογένεια, ή την πίστη.

Δύο δεκαετίες αργότερα, η ευγονική έγινε η νέα μόδα και προκάλεσε δεκαετίες πειραματισμών με τη στείρωση, τη ρύθμιση, τον διαχωρισμό και τον κρατικό έλεγχο.

Η φιλοδοξία να φέρουν τη δημοκρατία στον κόσμο με τη βία οδήγησε σε αυτό το νέο πράγμα που ονομάστηκε ολοκληρωτικός πόλεμος, στον οποίο ο άμαχος πληθυσμός επιστρατεύτηκε για να γίνει δολοφόνος και τροφή για τα κανόνια.

Η περίοδος του μεσοπολέμου εγκαινίασε τον εθνικισμό (σ.σ. με την έννοια του σωβινισμού) και τον φασισμό ως πολιτικά πειράματα που έκαναν τρελούς επιστήμονες δικτάτορες, οι οποίοι αντιμετώπιζαν τους υποτελείς πληθυσμούς ως πειραματόζωα, τους περιόριζαν, τους έβαζαν σε καραντίνα, και τελικά τους σκότωναν.

Ακόμα και μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι διανοούμενοι της ελίτ εξακολουθούσαν να επινοούν σχέδια για την τέλεια κοινωνική και οικονομική λειτουργία, που παρήγαγαν αποτελέσματα πολύ διαφορετικά από αυτά που φαντάζονταν.

Σκεφτείτε τη διάσκεψη του Bretton Woods του 1944. Η ελπίδα τότε ήταν η τέλεια κυριαρχία του παγκόσμιου νομισματικού συστήματος, με μια παγκόσμια τράπεζα, ένα νέο παγκόσμιο νόμισμα, ένα σύστημα εκκαθάρισης που θα διαχειρίζονταν οι βιομηχανικές και ακαδημαϊκές ελίτ, και ένα σύστημα δανεισμού που θα επέτρεπε στον κόσμο να μη στερείται τίποτα.

Τα πραγματικά αποτελέσματα χρειάστηκαν δεκαετίες για να έρθουν, αλλά οδήγησαν σε τεράστιες γραφειοκρατίες που δεν έκαναν τίποτα, σε τεράστιες δαπάνες πόρων που θα μπορούσαν να κατευθυνθούν στην οικοδόμηση της ευημερίας, αλλά αντίθετα έσφιξαν περαιτέρω τον έλεγχο της άρχουσας τάξης, και σε υπερπληθωρισμό που αποσταθεροποίησε την οικονομική και πολιτική ζωή. Δεν θα μπορούσε να διαρκέσει.

Και σήμερα ζούμε εν μέσω νέων δημιουργημάτων, που γνωρίζουμε εκ πείρας ότι εξελίχθηκαν πολύ διαφορετικά από ό,τι τα οραματίστηκαν οι εμπνευστές τους: μαζικοί εγκλεισμοί, λουκέτα, μάσκες, αποστασιοποίηση, όρια χωρητικότητας, εμβόλια, υποχρεωτικοί εμβολιασμοί, και ένα πλήθος άλλων εξωφρενικών πραγμάτων και πρακτικών (πλέξιγκλας κανείς;) που ήρθαν για να σημαδέψουν την εποχή μας, όλα προωθούμενα από τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης, σαν να επρόκειτο για κάποια εγκεκριμένη επιστήμη .

«Μου προκάλεσε έκπληξη το γεγονός ότι ανάμεσα σε τόσους πολλούς ιδιοφυείς ανθρώπους που είχαν στρέψει τις έρευνές τους προς την ίδια επιστήμη, μόνο εγώ ήμουν ο εκλεκτός που θα ανακάλυπτε ένα τόσο εκπληκτικό μυστικό», γράφει ο δρ Φρανκενστάιν. «Μετά από μέρες και νύχτες απίστευτης εργασίας και κούρασης, κατάφερα να ανακαλύψω την αιτία της γένεσης και της ζωής – όχι, κάτι ακόμη περισσότερο, έγινα ο ίδιος ικανός να δώσω ζωντάνια στην άψυχη ύλη».

« Αναρωτήθηκα: “Γιατί δεν το κατάλαβαν αυτοί οι επιδημιολόγοι;” », δήλωσε ο Robert Glass, εφευρέτης της κοινωνικής αποστασιοποίησης και του κλειδώματος. «Δεν το κατάλαβαν επειδή δεν είχαν εργαλεία που να εστιάζουν στο πρόβλημα. Είχαν εργαλεία για να κατανοήσουν την κίνηση των μολυσματικών ασθενειών χωρίς να έχουν σκοπό να προσπαθήσουν να τις σταματήσουν.»

Συνεχίζουμε να το κάνουμε αυτό, συγκεντρώνοντας την πρώτη ύλη, επιστρέφοντας στο εργαστήριο, συνδέοντας την ιδέα με την πηγή της ηλεκτρικής ενέργειας, ανοίγοντας τον διακόπτη, και βιώνοντας σοκ και λύπη για τα αποτελέσματα.

Τα σύγχρονα τέρατά μας δεν είναι μεμονωμένες απειλές – σκοτώνουν την ελευθερία σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Διακόσια δύο χρόνια αργότερα, η τρομακτική ιστορία της Mary Shelley για το «αχαλίνωτο όραμα» συνεχίζει να μας μιλάει.

Θα πρέπει επίσης να χρησιμεύσει ως μια διαρκής προειδοποίηση.