Πολ Γουντ

Η ουρά της μυστικής αστυνομίας ήταν αδύνατο να χαθεί, αλλά ήταν εύκολο να χαθεί. Δύο άντρες με σαουδαραβική εθνική ενδυμασία –λευκό και καρό shemagh– οδήγησαν αργά πίσω μου ένα μεγάλο μαύρο αμερικανικό σαλούν καθώς περπατούσα στον ζεστό δρόμο. Γύρισα σε ένα εμπορικό κέντρο και πάρκαραν έξω, χωρίς να μπουν στον κόπο να ακολουθήσουν με τα πόδια καθώς υπήρχε μόνο μία είσοδος. Μπήκα σε ένα κατάστημα, μέχρι το πίσω μέρος, και μετά βγήκα από μια πόρτα για το προσωπικό για να φτάσει στον χώρο φόρτωσης του εμπορικού κέντρου, όπου με πήρε ένας ντόπιος ακτιβιστής με το αυτοκίνητό του. Νιώσαμε πάρα πολύ ευχαριστημένοι με τον εαυτό μας όταν φτάσαμε στο σπίτι του σιίτη αντιφρονούντα που είχαμε έρθει να δούμε. Γέλασε και έδειξε ένα σχεδόν πανομοιότυπο μαύρο αυτοκίνητο στο δρόμο, ένας άντρας με κιάλια και άλλος στο τηλέφωνό του. Ο αντιφρονών παρακολουθούνταν 24 ώρες το 24ωρο. Έδωσε ένα κύμα στους μυστικούς αστυνομικούς.

Αυτή ήταν η πόλη Αλ Κατίφ, στην ανατολική Σαουδική Αραβία, το 2011. Νεαροί Σιίτες άρχιζαν να βγαίνουν στους δρόμους, ενθαρρύνοντας την Αραβική Άνοιξη. Υποσχέθηκαν μια «ημέρα οργής». Οι αρχές της Σαουδικής Αραβίας υποσχέθηκαν «σιδηρά γροθιά». Ο αντιφρονών, ένας ήπιος διανοούμενος, προσπαθούσε να ηρεμήσει τα πράγματα.

Οι αρχές της Σαουδικής Αραβίας – τρομοκρατημένες μήπως χάσουν τα ανατολικά κοιτάσματα πετρελαίου – κατηγόρησαν το Ιράν ότι δημιούργησε το πρόβλημα. Πάνω από μια δεκαετία αργότερα, όταν ξεκίνησαν μαζικές διαδηλώσεις πέρυσι στο Ιράν, οι αρχές εκεί κατηγόρησαν τη Σαουδική Αραβία ότι προκάλεσε τις ταραχές. Και στις δύο χώρες, οι άνθρωποι ήταν αρκετά θυμωμένοι χωρίς εξωτερική βοήθεια. Αλλά η πικρή έχθρα μεταξύ των ηγεμόνων της Σουνιτικής Σαουδικής Αραβίας και του σιιτικού Ιράν είναι ένα καθοριστικό γεγονός της Μέσης Ανατολής τα τελευταία 40 χρόνια, βαθαίνει το σεχταριστικό χάσμα σε όλη την περιοχή, πυροδοτώντας μικρούς πολέμους και απειλώντας μια πολύ μεγαλύτερη σύγκρουση.

Τότε ξαφνικά τον περασμένο μήνα το Ριάντ και η Τεχεράνη έκαναν ειρήνη. Κανείς δεν το είδε να έρχεται – τουλάχιστον όχι το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ ή η CIA. Δεν μπορούσες να τους κατηγορήσεις. Άλλωστε, ο Σαουδάραβας ηγέτης, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, είχε πει κάποτε ότι ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν «κάνει τον Χίτλερ να φαίνεται ωραίος». Ο MBS είχε επίσης κατηγορήσει τους Ιρανούς ότι ήθελαν να αρπάξουν τη Μέκκα. Είπε ότι θα τους πήγαινε τον πόλεμο, στο ιρανικό έδαφος, πριν το αφήσει να συμβεί. Είναι εύκολο να μιλάς σκληρά όταν το μεγάλο παιδί στο μπλοκ, οι Ηνωμένες Πολιτείες, θα παρέμβει αν χάσεις έναν αγώνα. Όμως, το 2019, ο MBS σοκαρίστηκε όταν οι ΗΠΑ –που βρέχονταν μετά τη δολοφονία του Σαουδάραβα αντιφρονούντα Τζαμάλ Κασόγκι στην Τουρκία το προηγούμενο έτος– απέτυχαν να απαντήσουν μετά από επίθεση από ιρανικά drones έκλεισε το ήμισυ της παραγωγής πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας. Από κάθε άποψη, ο MBS άρχισε να αμφιβάλλει για την αξιοπιστία της Αμερικής – και να βλέπει τη σοφία να συμβιβαστείς με τον παλιό εχθρό.

Ο Kim Ghattas είναι επιφυλακτικός σχετικά με την προκύπτουσα δοκιμαστική συμφωνία. Το βιβλίο της Black Wave είναι μια ιστορία των δεκαετιών της σύγκρουσης μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν, που πυροδοτήθηκε από την ισλαμική επανάσταση στο Ιράν το 1979. Δεν πρόκειται για μια γνήσια ειρηνευτική συμφωνία, λέει – και οι δύο πλευρές είναι απλώς πραγματιστές. Οι Ιρανοί πλήττονται από τις οικονομικές κυρώσεις και την πίεση των διαδηλώσεων στους δρόμους. υπάρχει «εσωτερική διχόνοια… μικρές ρωγμές» στο καθεστώς. Οι Σαουδάραβες βρίσκονται σε πανικό –όπως και μετά την εισβολή στο Κουβέιτ– για το πόσο επικίνδυνη και ασταθής έχει γίνει η περιοχή. «Παραμένω σκεπτικιστής… αυτή είναι μια βραχυπρόθεσμη τακτική για να κερδίσεις χρόνο και από τις δύο πλευρές και να δεις ποιος θα βγει στην κορυφή στο τέλος».

Έτσι, συνεχίζει, και οι δύο πλευρές ήθελαν να εκτονώσουν την ένταση και να αποκλιμακώσουν «διατηρώντας όλα τα χαρτιά τους». Στην περίπτωση του Ιράν, αυτό σημαίνει να διατηρήσει ενεργές τις πολιτοφυλακές αντιπροσώπου του στην περιοχή: τη Χαμάς στα παλαιστινιακά εδάφη και τον Λίβανο, τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο, τη Συρία και το Ιράκ. Το καθεστώς στο Ιράν αισθάνεται «περικυκλωμένο» και βλέπει αυτές τις πολιτοφυλακές ως την πρώτη γραμμή άμυνάς του. Θα συνεχίσει να τα χρησιμοποιεί – για να στηρίξει το συριακό καθεστώς, για να παρενοχλήσει τα αμερικανικά στρατεύματα στη Συρία και το Ιράκ, για να επιτεθεί στο Ισραήλ. «Δεν υπάρχει καμία αλλαγή στην εξωτερική πολιτική του Ιράν, εκτός από ορισμένες αισθητικές αλλαγές που θα επιτρέψουν στον ανώτατο ηγέτη λίγο χώρο και χρόνο να καταλάβει πώς θα διασφαλίσουν την επιβίωση της Ισλαμικής Δημοκρατίας».

Και για τη Σαουδική Αραβία, τα θεμελιώδη στοιχεία της εξωτερικής της πολιτικής παραμένουν τα ίδια: φόβος και καχυποψία για το Ιράν. Όμως δύο σημαντικά πράγματα φαίνεται να έχουν αλλάξει. Το πρώτο είναι ότι ο MBS είναι απελπισμένος να βγει από το τέλμα του πολέμου του στην Υεμένη, που πολέμησε ενάντια σε μια πολιτοφυλακή που υποστηρίζεται από το Ιράν, τους Χούτι. Χιλιάδες Υεμενίτες έχασαν τη ζωή τους κάτω από τις βόμβες της Σαουδικής Αραβίας (που παρέχονται από τις ΗΠΑ και τη Βρετανία). Πολλοί άλλοι έχουν πεθάνει από την πείνα σε έναν λιμό που προκλήθηκε από τον πόλεμο. Αυτό, ίσως, δεν ενοχλεί τόσο τον MBS όσο η ικανότητα των Χούτι να στέλνουν ρουκέτες και drones στη Σαουδική Αραβία κατά βούληση. Το ένα έπεσε στη Τζέντα ενώ η πόλη φιλοξενούσε το διεθνές Grand Prix της Formula 1, ένα γεγονός που αγαπά τόσο πολύ ο MBS που μπορεί να προσπαθήσει να το αγοράσει για 20 δισεκατομμύρια δολάρια.

Η δεύτερη αλλαγή είναι αυτή που μπορούμε μόνο να μαντέψουμε. Αλλά, κατά πάσα πιθανότητα, η νέα σχέση του Ριάντ με την Τεχεράνη σημαίνει ότι δεν θα υποστήριζε το Ισραήλ εάν βομβάρδιζε τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Ένας Αμερικανός δικηγόρος που ασχολείται απευθείας με ανώτερα μέλη της βασιλικής οικογένειας της Σαουδικής Αραβίας μου είπε κάποτε ότι ο MBS σκεφτόταν ακόμη και να στείλει τα δικά του αεροσκάφη για να συμμετάσχουν σε ένα ισραηλινό χτύπημα. Αυτό ήταν δύσκολο να το πιστέψω, αν και ο δικηγόρος μου είχε πει επίσης ότι ο MBS συναντιόταν μυστικά με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπέντζαμιν Νετανιάχου – και αργότερα προέκυψε ότι είχε γίνει τουλάχιστον μία τέτοια συνάντηση. Αληθινές ή όχι, οι ισχυρισμοί του δικηγόρου είναι ακριβώς το είδος των πραγμάτων που θα λέγονταν αν το Ισραήλ βομβάρδιζε το Ιράν. Τώρα –όπως μου λέει ο Γκάτας– οι Σαουδάραβες θα μπορούσαν να δηλώσουν «Δεν εμπλεκόμαστε» και να έχουν κάποια ελπίδα να γίνουν πιστευτοί.

Η συμφωνία με την Τεχεράνη μπορεί, λοιπόν, να θεωρηθεί ως η κρίση του MBS ότι το Ισραήλ θα επιτεθεί στο Ιράν αργά ή γρήγορα. Υπάρχουν άλλα σημάδια που μπορεί να συμβεί. Οι συνομιλίες του Ιράν με τις ΗΠΑ και άλλους για τον περιορισμό των πυρηνικών του δυνατοτήτων έχουν καταρρεύσει. Τον περασμένο μήνα, ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας ανακάλυψε ότι το Ιράν είχε εμπλουτίσει ουράνιο με καθαρότητα 83,7%, το 90% είναι το επίπεδο που απαιτείται για την κατασκευή μιας πυρηνικής βόμβας.

Ο Jason Brodsky είναι διευθυντής πολιτικής της United Against Nuclear Iran, μιας αμερικανικής ομάδας λόμπι. Μου λέει ότι οι Ιρανοί αισθάνονται «πολύ σίγουροι» αυτή τη στιγμή. Έχουν κλιμακώσει τις πυρηνικές δραστηριότητές τους «χωρίς να πληρώσουν ένα σημαντικό τίμημα», αντίθετα «ανταμείβονται» με μια συμφωνία από τον κύριο σύμμαχο της Αμερικής στην περιοχή. Ανησυχεί ότι το Ισραήλ έχει μείνει πιο αδύναμο, οι ελπίδες γκρεμίστηκαν ότι μια προηγούμενη συμφωνία με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα – οι Συμφωνίες του Αβραάμ – θα οδηγούσε σε συμφωνία και με τους Σαουδάραβες. «Η ενότητα που θα μπορούσε να είχε αναπτυχθεί αν η Σαουδική Αραβία δεν είχε ομαλοποιήσει τις σχέσεις με το Ιράν είναι τώρα υπό αμφισβήτηση».

Μια σειρά Ισραηλινών ηγετών υποσχέθηκαν να αποτρέψουν το «ιπτάμενο ολοκαύτωμα» μιας πυρηνικής βόμβας πάνω από έναν ιρανικό βαλλιστικό πύραυλο. Προς το παρόν, αυτό σημαίνει πόλεμο στη σκιά, δολοφονιών και κρυφών απεργιών. Το Ιράν έχει επίσης τον δικό του τέτοιο κρυφό πόλεμο, χρησιμοποιώντας τις (απίστευτα αμφισβητήσιμες) σιιτικές πολιτοφυλακές του. Και εδώ ο Μπρόντσκι λέει ότι το Ιράν «θάρρυνε»: να περιμένετε από τον Άξονα της Αντίστασης –όπως αποκαλεί το Ιράν τον αντι-ισραηλινό, αντιαμερικανικό συνασπισμό του– όχι απλώς να παραμείνει ενεργός, αλλά να «δοκιμάσει τις κόκκινες γραμμές». Αυτό είναι επίσης συνέπεια, επισημαίνει ο Μπρόντσκι, της πολιτικής κρίσης του Ισραήλ, με μια διχασμένη κυβέρνηση και μαζικές διαδηλώσεις στους δρόμους κατά του πρωθυπουργού Νετανιάχου.

Την περασμένη εβδομάδα, σημειώθηκε βόλεμα ρουκετών από το νότιο Λίβανο προς το βόρειο Ισραήλ. Ήταν η μεγαλύτερη επίθεση από τον πόλεμο μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου το 2006. Στο σπίτι, στη Βηρυτό, αναρωτηθήκαμε αν έπρεπε να πάρουμε την επόμενη πτήση από τον Λίβανο. Μείναμε, βλέποντας ότι όλοι αρκέστηκαν στο να κατηγορήσουν την παλαιστινιακή μαχητική ομάδα Χαμάς, παρά τη Χεζμπολάχ, η οποία βρίσκεται υπό πιο άμεσο έλεγχο από την Τεχεράνη. Κανείς όμως δεν πίστευε ότι η επίθεση θα μπορούσε να είχε συμβεί χωρίς τη συγκατάθεση της Χεζμπολάχ. Έτυχε να λάβει χώρα ενώ ο ηγέτης της Χαμάς βρισκόταν στη Βηρυτό για να συναντήσει τον ηγέτη της Χεζμπολάχ.

Ένας πολιορκημένος Νετανιάχου είπε σε συνέντευξη Τύπου αυτή την εβδομάδα ότι περαιτέρω επιθέσεις από τη Χαμάς, τη Χεζμπολάχ ή το καθεστώς Άσαντ –τον Άξονα της Αντίστασης– θα φέρουν την «πλήρη δύναμη» μιας ισραηλινής στρατιωτικής απάντησης. Ο Μπρόντσκι μου λέει ότι, κατά την άποψή του, το Ισραήλ πρέπει να εξετάσει «πολύ πιο τολμηρές» επιχειρήσεις, όχι μόνο να κυνηγά τη Χαμάς, αλλά και τη Χεζμπολάχ.

Η Χεζμπολάχ, ωστόσο, έχει ένα τεράστιο οπλοστάσιο. Μια ισραηλινή ομάδα σκέψης το τοποθετεί σε 5.000 πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς, ικανούς να πλήξουν οποιαδήποτε μεγάλη ισραηλινή πόλη, 65.000 πυραύλους μικρού βεληνεκούς και 145.000 βαρείς όλμους. Ο Μπρόντσκι πιστεύει ότι το Ισραήλ θα μπορούσε να «βαθμονομήσει» μια επίθεση για να «ξανοικοδομήσει ουσιαστική αποτροπή… χωρίς να ενεργοποιήσει την πλήρη χρήση των πυραύλων της Χεζμπολάχ». Μπορεί να μην είναι τόσο εύκολο. Το 2006, ένα μικρό περιστατικό στα σύνορα γρήγορα εξελίχθηκε σε πόλεμο πλήρους κλίμακας. Οι εντάσεις είναι υψηλότερες τώρα.

Ένα περίεργο γεγονός για την ψυχρή ειρήνη μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν: μεσολάβησε η Κίνα και όχι (όπως συμβαίνει σχεδόν με κάθε άλλη συμφωνία για τη Μέση Ανατολή) από τις ΗΠΑ. Μια φωτογραφία δείχνει τους υπουργούς Εξωτερικών του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας να δίνουν τα χέρια στο Πεκίνο. Αν δεν είναι ακόμα μια Νέα Παγκόσμια Τάξη στη Μέση Ανατολή, αυτό είναι σίγουρα μια εκπληκτική ανατροπή. Η επιρροή της Κίνας είναι οικονομική. Είναι ο μεγαλύτερος πελάτης για το πετρέλαιο της Σαουδικής Αραβίας και το ιρανικό αέριο. Οι ΗΠΑ, από την άλλη πλευρά, παράγουν πλέον αρκετό πετρέλαιο για να καλύψει τις δικές τους ανάγκες. Η επιρροή του είναι στρατιωτική, αν και οι Αμερικανοί πρέπει όλο και περισσότερο να αναρωτιούνται γιατί, όταν έχουν το δικό τους πετρέλαιο, πρέπει να πληρώσουν για μια ειρήνη που εγγυάται τον ενεργειακό εφοδιασμό της Κίνας.

Ωστόσο, οι ΗΠΑ μόλις έστειλαν ένα πυρηνικό υποβρύχιο, το USS Florida , στον Περσικό Κόλπο, το οποίο μεταφέρει 154 πυραύλους κρουζ Tomahawk. Υπάρχει μια επικίνδυνη αντίληψη στην περιοχή ότι οι ΗΠΑ είναι κατεχόμενες αλλού, στην Ουκρανία και από το ενδεχόμενο πολέμου για την Ταϊβάν, και δεν δίνουν σημασία. Η Μέση Ανατολή έχει τον τρόπο να εκραγεί ξανά σε συνάφεια. Οι παλιοί εχθροί δίνουν τα χέρια, ανοίγουν ξανά πρεσβείες, μιλούν για εμπόριο – και ποιος θα μπορούσε να μην το καλωσορίσει; – αλλά μια ειρηνευτική συμφωνία μπορεί απλώς να χρησιμεύσει στο να κάνει τον επόμενο πόλεμο πιο πιθανό.